Πέμπτη 26 Αυγούστου 2021

Μια εναλλακτική άποψη για τον Ορφέα

Μία φιγούρα που αξίζει να δούμε λίγο πιο στενά από κοντά εμείς οι Έλληνες είναι ο Ορφέας. Υπάρχουν πολλές μεγαλοποιημένες απόψεις για τον Ορφέα καθώς και πολλά μυθολογικά στοιχεία που τον βάζουν να έζησε μέχρι και μερικές δεκάδες χιλιάδες χρόνια πριν από την κλασσική εποχή. 

Στην πραγματικότητα ο Ορφέας έζησε σε μία μεταβατική εποχή και σε μία ιδιάζουσα τοποθεσία. H Θράκη υπήρξε η κοιτίδα πολλών μυστηριακών θρησκειών στην αρχαιότητα κι αυτό γιατί το περιβάλλον της προσομοίαζε σε αυτό που βλέπουμε σήμερα σε διάφορες κελτικής μυθολογίας ταινίες όπως ο Άρχοντας των Δαχτυλίδιών. Αδιαπέραστο δάσος με θορύβους και αισθαντικότητα, που προωθούσε ιστορίες για Νεράιδες, Ξωτικά και οντότητες που οι αρχαίοι Έλληνες τις ονόμαζαν με άλλα ονόματα.

Στη Θράκη όπως και σε άλλα μέρη του γενικότερου ελληνικού χώρου που υπήρχε τέτοια μορφολογία κυριαρχούσαν ακόμη οι μητριαρχικές λατρείες. Ο Διόνυσος στην πρωτογενή του μορφή υπήρξε ένας τέτοιος μητριαρχικός θεός. Η λατρεία του, προσομοίαζε αρκετά με τη λατρεία του Όσιρι και του Χριστού αργότερα και για τους ίδιους λόγους προσέλκυε αρκετά τις γυναίκες. Το αρσενικό βλέπετε στη μητριαρχική εκδοχή ήταν μόνο για γονιμοποίηση και λατρευόταν για το σπέρμα του. Η αρχαία συνήθεια του να εκλέγεται ένας αρσενικός, βασιλιάς για ένα χρόνο και μετά να 'θυσιάζεται' είναι γνωστή και καταργούνταν σιγά σιγά κατά τόπους. Στην Αθήνα ας πούμε καταργήθηκε από τον πρώτο βασιλιά της, τον Κέκροπα. 

Οι ανθρωποθυσίες όμως έδιναν μία οργιαστική χροιά στη λατρεία. Γι' αυτό και ο Διόνυσος συνοδευόταν από Μαινάδες ή άλλες γυναικείες οντότητες που έδειχναν το απρόβλεπτο της γυναικείας φύσης. 

Ο Ορφέας έκανε μία αλλαγή σε όλο αυτό το concept που είναι δύσκολο να τη δούμε με σημερινούς όρους. Πήρε τη διονυσιακή λατρεία και αφαίρεσε τις ανθρωποθυσίες. Αφαίρεσε το οργιαστικό κλίμα του ρυθμού (αντίστοιχο με τους ινδιάνικους, σαμανικούς χορούς και τους χορούς της Αφρικής) και εισήγαγε τη μελωδία. Οι τελετές εκεί που γίνονταν έξω στη φύση εισήλθαν σε χώρους μυστηρίων. Έγιναν κλειστές. Για να καταλάβουμε λίγο μία αναλογία, είναι σαν την τζαζ μουσική, που γεννήθηκε από τους ρυθμούς των μαύρων μεν, πήρε όμως στοιχεία μελωδίας από τους δυτικούς και έφυγε από τις φυτείες του βαμβακιού για να μπει στα σαλόνια.

Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι ο Ορφέας ήταν κατά βάση μουσικός. Και οι Ορφικοί στην αρχική τους έκδοση θα μπορούσαν να ιδωθούν κάπως όπως βλέπαμε εμείς τη δεκαετία του '70 τους χίπις. Λίγο μουσική, λίγο μεταφυσική και άλλα ήθη σεξουαλικής φύσεως. Γιατί οι Ορφικοί από ότι φαίνεται προωθούσαν και ένα είδος ανδρικής χειραφέτησης έναντι της γυναίκας. Κι όπως η γυναικεία χειραφέτηση τη δεκαετία του '70 έγινε και με όρους σεξουαλικούς, έτσι και οι Ορφικοί λέγεται ότι ήταν από τους πρώτους που προώθησαν την αμοιβαία ανδρική ερωτική επαφή. Σήμερα μας ξενίζει αλλά για κείνη την εποχή φανταστείτε ότι ο άνδρας θεωρούνταν "εργαλείο αναπαραγωγής" για τις γυναίκες, όπως θεωρούμε σήμερα τις γυναίκες. Έτσι η χειραφέτηση αυτή έλεγε ότι το σώμα μου το έχω για μένα για την ευχαρίστηση μου.

Μπορείτε να φανταστείτε λοιπόν τις παρέες των μουσικών με τις νέες ιδέες να γυρνάνε από περιοχή σε περιοχή διδάσκοντας την "ειρήνη" στις διονυσιακές μαινάδες και αναδεικνύοντας την ομορφιά του ανδρικού σώματος του Απόλλωνα, ερχόμενοι σε έκσταση με διάφορες "ουσίες" και διδάσκοντας μέσω της αρμονίας της μουσικής. 

Και αν νομίζετε αυτά που λένε ότι η θρησκεία των Ελλήνων βασιζόταν στον Ορφέα και ότι ο Ορφέας ήταν ο πρώτος μονοθειστής, κλπ, νομίζω ότι κάπου θα πρέπει να το ξανασκεφτείτε, γιατί οι Ορφικοί ήταν κάτι σαν περιθωριακοί στην αρχαία Ελλάδα, δεν υπήρξαν ποτέ "επίσημη" θρησκεία.

Όπως και να έχει ο Ορφέας ήταν και ο πρώτος που έφερε σε επαφή το απολλώνειο με το διονυσιακό πρότυπο. Απαλύνοντας τη βιαιότητα της διονυσιακής λατρείας της επέτρεψε να γίνει αποδεκτή στους Δελφούς, ενώ εισήγαγε διονυσιακές πρακτικές στο κέντρο του ομφαλού της Γης (έκσταση της Πυθίας με ουσίες που θυμίζουν σαμανικές πρακτικές).

Κι αυτό στη συνέχεια αποτέλεσε τη βάση όλης της φιλοσοφίας των ορφικών, δηλαδή η ένωση των αντιθέτων και η διαλεκτική τριάδα. Αυτή η τριάδα, αντίστοιχης φιλοσοφικής σημασίας με το Γιν-Γιανγκ της ανατολής απεικονίσθηκε αργότερα σε πολλά άλλα σύμβολα, μεταξύ των οποίων στις τρεις Μοίρες (Κλωθώ, Λάχεσις και Άτροπος ή αλλιώς Βούληση, Τυχαίο και Αναπόφευκτο), αλλά όπως ξέρουν ίσως κι όσοι έχουν ασχοληθεί με τις πυθαγόρειες μυήσεις και με τη μεταφυσική σημασία του Πυθαγόρειου θεωρήματος.

Φυσικά η άποψη αυτή για τον Ορφέα δεν είναι η Mainstream άποψη που θα βρείτε. Ίσως προσβάλλει και πολλούς που θα ήθελαν ο Ορφέας να είναι κάποιος θεός, ημίθεος ή το λιγότερο εξωγήινος. 

Όμως τα θαύματα προκύπτουν από ανθρώπους. Όταν βρίσκονται μαζί με άλλους ανθρώπους, αφήνουν τα όρια του Εγώ να πέσουν και αρχίζουν να ψάχνονται λίγο περισσότερο.

Κάπως έτσι φαίνεται ότι δημιουργήθηκε και η ορφική παράδοση, άσχετα βέβαια από τις κατευθύνσεις που πήρε μετά.

Δεν υπάρχουν σχόλια: